Sperm Şekil (Morfoloji) Bozuklukları
Erkek üreme hücresi olan spermler, şekil itibariyle 3 bölgeden oluşmaktadır. Bunlar; baş, orta kısım ve kuyruktur. Bu bölgelerin herhangi birinde anormal yapı oluşması, sperm şekil bozuklukları olarak ifade edilir. Spermin morfolojik yapısı olarak da bilinen şekil özellikleri, üreme fonksiyonları için son derece gereklidir.
Sperm şekil bozuklukları niçin önemlidir?
Bir spermin şekli (morfolojisi) döllenebilirliğinin önemli bir belirleyicisidir. Kadındaki yumurta, zona pellucida (ZP) adı verilen bir protein tabakasıyla kaplıdır. ZP birçok işlevi yerine getirir, ancak ilk görevi hangi spermin yumurtayı dölleyeceğini seçmektir. ZP, seçimini sperm başının şekline dayandırır. ZP’den geçmek için, spermin kuvvetli bir şekilde hareket etmesi ve sperm başının uygun büyüklükte simetrik, oval bir şekli olması gerekir. Düzensiz şekilli, çok yuvarlak, çok uzun, çok büyük veya çok küçük baş yapısına sahip olan spermin yumurtaya ulaşması biyolojik olarak engellenmiş olur.
Bunun temel nedeni anormal şekilli spermlerin genellikle anormal DNA içermesidir. Eksik veya fazla sayıda kromozomun bulunduğu spermlerde şekil bozuklukların olması normaldir. Anormal DNA’ya sahip bir spermin yumurtayı döllemesi durumunda sağlıksız bir bebek oluşacağı için, doğal yollarla spermin yumurta içine girmesi ve genetik kusurlu bir embriyonun oluşması engellenmiş olmaktadır.
Sperm morfolojisi normal değerleri nasıl olmalıdır?
Normal bir sperm oval şekilli bir başa, sağlam bir orta parçaya ve sarmal bir tek kuyruğa sahip olmalıdır. Orta kısım ince, başın genişliğinin üçte birinden daha az, düz ve düzenli çizgi halinde gelişmelidir. Kuyruk ise ince, astarsız ve düzenli bir taslak sunmalıdır.
Sperm morfolojisini ölçümlemek için sperm numunesi verilmeli ve semen analizi yapılmalıdır. Analiz sonucuna göre numune içerisindeki sperm oranının %14 ve üzerinin normal morfolojiye sahip olması üreme fonksiyonunun yüksek olduğunu gösterir. %4 ile %14 aralığı üreme fonksiyonunun azaldığını, %3 ve daha az orana sahip olmasının ise spermlerin aşırı derecede bozulmuş olduğunu işaret etmektedir.
Sperm morfolojisi çeşitleri nelerdir?
Anormal sperm morfolojisi baş, orta kısım veya kuyruk bozuklukları olarak ayrı ayrı sınıflandırılır.
Baş kusurları:
- Makrosefali: Spermin normalden büyük bir baş kısmının olduğunu belirtir. Bu tip spermler genellikle fazladan kromozom taşırlar. Mikrosefali sperm, aurora kinase C geninin homozigot mutasyonundan kaynaklanabilir.
- Mikrosefali: Spermin başının normalden küçük olduğunu belirtir. Küçük başlı spermlerde kusurlu akrozom veya azaltılmış genetik materyal bulunabilir.
- İğne baş: Küçük başlı spermin bir varyasyonu olan bu spermde baş kısım, bir nokta olarak görünmektedir. İğne baş sperm varlığı diyabetik duruma işaret edebilir.
- Konik baş: Erkeklerde varikoselin varlığını veya skrotumun sürekli olarak sıcak sauna gibi yüksek sıcaklıklı yerlere maruz kaldığını gösteren konik başlı spermlerdir. Konik kafa spermleri genellikle anormal kromatin veya paternal DNA genetik materyali içerir.
- İnce baş: Konik baş sperminin aşırı bir varyasyonu, incelmiş baş spermlerinden farklı bir şekilde patolojileri olan spermdir. İnce kafa spermleri nadiren tanımlanır ve bozuk DNA, varikosel gibi durumlara bağlı olarak gelişebilir.
- Yuvarlak baş: Globozoospermi olarak da bilinen bu tür, akrozomun bulunmadığını ya da spermin iç kısımlarını yok ettiğini gösterir. Sperm, çekirdeğini erken parçalamaya başladığında veya çözülmeyen DNA materyali tüm sperm başını doldurduğunda oluşmaktadır.
- Başsız sperm: Asefalik sperm veya dekapite sperm sendromu olarak bilinen, spermde hiç baş olmaması durumudur. Genetik materyalleri veya kromozomları yoktur. Bu tip bir sperm yakından incelendiğinde, minik bir ip parçası şeklinde görülür.
- Çift başlı: Spermin iki başlı olması, erkeğin toksik maddelere uzun süre maruz kalması, ağır metal bulundurması veya prolaktin hormonunun çok yüksek olması gibi durumlarla ilişkilidir.
Orta kısım kusurları:
- Büyük şişmiş orta kısım: Sperm hücresinin enerji üreten kısımlarının kusurlu mitokondri bulundurması ile ilişkilidir.
- Nükleer vaküoller: Sperm; iki veya daha fazla büyük vaküollere (kist benzeri kabarcıklar) veya çok sayıda küçük vaküollere sahiptir. Bu nükleer vakuoller, yüksek büyütme mikroskobu altında görülebilir. Bazı çalışmalar bu tür spermlerin düşük fertilizasyon potansiyeline sahip olduğunu gösterirken, diğer çalışmaların hiçbir etkisi olmadığını göstermiştir.
Kuyruk kusurları:
- Kuyruksuz sperm: Bu tür spermlerde bulunan hücrelerin çoğu veya tamamı cansızdır.
- Sarmal kuyruklu sperm: Yanlış seminal sıvı koşullarına veya bakteri varlığına maruz kalmış sperm türüdür. Bu spermler, kuyrukları hasar gördüğü için yüzemezler.
- Kısa kuyruklu sperm: Spermin kısa kuyruklu olması, testiste sperm hücresi formasyonu sırasında gerçekleşir. Anormal kromozomların oluşturduğu bir problemdir.
Yorumlar